हिउँ सपना उर्फ ‘स्नो चाइल्ड’

आजदेखि शीतकालीन ओलम्पिक सुरु हुँदैछ । यसका लागि चीनका याङ लीउले बनाएको ‘स्नो चाइल्ड’ मुर्ति छानिएको छ । र संयोग मान्नुपर्छ, नेपालमा आजै अधिक भागमा हिउँ परिरहेको छ । ‘स्नो चाइल्ड’ मुर्ति जुन धेरै बालबालिकाको जस्तो मूर्तिकला हो र यो विशिष्ट रचनात्मक शैली हो । वर्गाकार टाउको भएका दुई व्यक्ति, एकअर्कालाई आफ्नो पछाडि बोकेर, एकसाथ अगाडि बढ्न खोजेको देख्न सकिन्छ ।

याङ लीउ तीनै हुन्, जसले नेपालको दुर्गम बागलुङ जिल्लाको गलकोट नगरपालिका स्थित हरिचौर टेउवामा भएको अन्तर्राष्ट्रिय मुर्तिकला कार्यशालामा ‘द मदर रिभर’ मुर्ति कुँदेका थिए । जुन धेरैले मन पराइरहेका छन् ।

नेपालको त्यो ‘मदर रिभर’
नेपालमा आएर बनाएको मूर्तिकला “मदर रिभर“ शृंखला मध्येको एक भएको लीउ बताउछन् । मूर्तिकला पुरातन पूर्वी दर्शनबाट प्रेरित छ– यिन र यांग, सकारात्मक र नकारात्मक, सीधा र घुमाउरो । मूर्तिकलाको दृश्य प्रभाव पनि काव्यात्मक छ । सूर्य विभिन्न रिक्तताहरूबाट गुज्रनेछ । छरिएका शून्यहरूले मूर्तिमा प्रक्षेपित सूर्यको किरणलाई धमिलो पार्नेछ, र त्यसपछि पुनः संगठित हुनेछ । कडा घामको किरण पनि तटको बीचमा नरम हुनेछ ।
याङ लीउले नेपालको बागलुङ गलकोट स्थित टेउवामा आयोजित अन्तर्राष्ट्रिय मूर्तिकला कार्यशालामा बनाएको मुर्ति ।
कथालिकासँगको अनलाइन संवादमा लीउले भने,–‘मलाई थाहा छ, नेपाल लामो इतिहास भएको देश हो । आफ्नै संस्कृति र सभ्यता छ । सबै जीवन र सभ्यता नदीहरू वरपर जन्मिएका छन्, उदाहरणका लागि, नील नदीले इजिप्टलाई जन्म दियो, र पहेंलो नदीले चीनलाई जन्म दियो । त्यसैगरी, नेपाली जनताको पनि आमा नदीहरू छन् जसमा उनीहरू बस्छन् । त्यही भावनालाई यो मुर्तिमा प्रतिबिम्बित गरेको हुँ ।’ त्यसैले नेपाल भूमिका मानिसहरूको प्रशंसा गर्न यो मूर्तिको नाम नेपालको सबैभन्दा सुन्दर र प्रसिद्ध सहर “पोखरा“ राख्न प्रस्ताव समेत गरेको उनी बताउँछन् ।

उनले ३४ देशहरूमा ८० भन्दा बढी ठूला सार्वजनिक मूर्तिकलाहरू बनाएका छन् भने लगभग ४० साना इनडोर मूर्तिकलाहरू तयार गरिसकेका छन् । नेपालको त्यो अग्लो घुम्तेको काख, दुर्गम गाउँका शीरमा बनाएको मूर्ति र न्यानो आतिथ्यताका सम्झनाहरु स्मरणीय रहेको उनले बताए । उनी थप्छन्,–‘मलाई अमूर्त मूर्तिकलाहरू मनपर्छ र अधिक आत्म–अभिव्यक्ति हुन चाहन्छु । तर मुर्तिकला उद्योगमा मेरो कामको अनुभवका कारण, म मेरो मूर्तिकलालाई सामाजिक दृष्टिकोणबाट हेर्छु । प्राचीन चिनियाँ दर्शनले मलाई केही प्रेरणा दिनेछ, तर म अन्तर्राष्ट्रिय मूर्तिकलाको अभिव्यक्तिलाई प्राथमिकता दिन्छु । म मेरो मूर्तिकला अन्तर्राष्ट्रिय भाषा हो भन्ने विश्वास गर्छु, त्यसैले ३० भन्दा बढी देशले मलाई मूर्तिकलाका लागि आग्रह गरेका छन् । मेरो प्रतिनिधि मूर्तिकला श्रृंखला “रातो डोरी“, “आमा नदी“ र “हिउँ बच्चा“ हो ।

शीतकालीन ओलम्पिकको चर्चित त्यो ‘स्नो चाइल्ड’ 
रचनात्मक दृष्टिकोणबाट गत वर्ष टोकियो ओलम्पिकमा, ओलम्पिक नारा ‘उच्च, छिटो, बलियो’ ले थप एकतामा टेवा पुग्यो । जसले खेलको सारलाई जोड दिएको थियो । प्रतिस्पर्धा तर स्वस्थ । ओलम्पिक भावनाले विश्वमा कम द्वन्द्व र एकताबद्ध हुने आशा पनि गर्दछ । मैले ओलम्पिकका लागि बनाएको यो मूर्तिले एकता र भाइचाराको विषयलाई झल्काउँछ ।

वर्गाकार टाउको भएका आंकडाहरूमा कुनै अभिव्यक्ति हुँदैन, आँखा र नाक हुँदैन, लिङ्ग विशेषताहरू हुँदैनन्, ठूला र बच्चाहरू बीच कुनै भेद हुँदैन, र वरिष्ठ र निम्नहरू बीच कुनै भेद हुँदैन । यसले पात्रहरू बीचको सम्बन्धलाई न्यूनतम रूपमा हाइलाइट गर्दछ । यो बीचको सम्बन्ध होइन । दुई विशिष्ट व्यक्तिहरू, तर मानव बीचको सम्बन्ध । मानवलाई एकता र आपसी सहयोगको सम्बन्ध चाहिन्छ ।
मूर्तिकलाको यो श्रृंखला यसअघि अन्य देशमा पनि बनिसकेको छ । उदाहरणका लागि, ‘द स्नो बोय एम्ब्रेस’ रुसको चुभास गणतन्त्रमा बनाइएको थियो, द स्नो बोय होल्डिङ ह्यान्ड्स सुन्दर ताल बैकलको किनारमा बनाइएको थियो, र द स्नो ब्वाई थिंकिङ सानो होयरमा निर्माण गरिएको थियो । डेनमार्क र जर्मनी बीचको सिमानामा रहेको सहर ।

हिउँको मुर्ति निर्माणका बारेमा लिउ विस्तृतमा भन्छन्,–‘म चीनको उत्तरी भागको सबैभन्दा ठूलो सहर हार्बिनमा जन्मेको थिएँ र हरेक वर्ष करिब ४ महिनासम्म हिउँ र बरफले ढाकिएको हुन्छ, न्यूनतम तापक्रम (३० डिग्री) भन्दा माथि हुन्छ । त्यस समयमा, शहरका बासिन्दाहरूको लागि हिउँ खेलकुद मात्र शारीरिक गतिविधि थियो । यो सहर चीनमा बरफ र हिउँ खेलको उत्कृष्ट विकास भएको सहर हो, र त्यहाँ धेरै विश्व च्याम्पियनहरू र बरफ र हिउँ खेलका ओलम्पिक च्याम्पियनहरू छन् । निःसन्देह, यो सहरमा सबैभन्दा भव्य बरफ र हिउँ कला पनि छ, र त्यहाँ हरेक वर्ष धेरै बरफ र हिउँ मूर्तिकला सिर्जना प्रतियोगिताहरू छन् । हिउँदमा, सोङहुआ नदीमा, पातलो हावा बाहिर, ६००,००० वर्ग मिटर क्षेत्रफल ओगटेको बरफ र हिउँको सानो सहर बनाइनेछ । अग्लो बरफ भवन ४२ मिटर पुग्छ, जुन एक दृश्य चमत्कार हो ।’

यस्तो सहरमा बरफ र हिउँ, बरफ र हिउँ खेलकुद हाम्रो जीवनका चीजहरू हुन् । म केही वर्षको हुँदा स्केटिङ गरिरहेको थिएँ, र मैले किशोरावस्थामा आइसका मूर्तिहरू गर्न थालें । बरफ र हिउँका मूर्तिहरू बनाउनु पनि मलाई पछि मूर्तिकलाको बाटोमा लाग्नुको एउटा महत्वपूर्ण कारण हो ।

बरफ र हिउँको मूर्तिकलाको कला सूटिंग तारा जस्तै सुन्दर छ । ऊ उज्यालो र क्रिस्टल स्पष्ट छ, तर ऊ वसन्तमा प्रवेश गर्न सक्दैन ।
विश्वका हरेक देशले मेरो मूर्तिहरू स्थानीय क्षेत्रको स्थायी हिस्सा होस् भन्ने चाहन्छन्, त्यसैले मेरा मूर्तिहरू दस वर्षभन्दा बढी समयदेखि ढुङ्गा वा स्टिलले बनेका छन् । तर कहिलेकाहीँ म अझै पनि बरफ मूर्तिकलाहरूको छोटो समयको सुन्दरतालाई सम्झन्छु, जुन मेरो गृहनगर, बरफ र हिउँ र बाल्यकालको लागि मेरो पुरानो याद पनि हुन सक्छ ।’

‘बरफ र हिउँ मात्र होइन, खेलकुदसँग मेरो अविछिन्न बन्धन पनि छ । विश्वविद्यालयबाट खाद्य विज्ञानमा स्नातक गरेपछि मैले मिडियामा काम गरें । म धेरै वर्षदेखि खेलकुद रिपोर्टर भएको छु, शीतकालीन ओलम्पिकका च्याम्पियनसँग अन्तर्वार्ता लिएको छु र धेरै शीतकालीन खेलकुद कार्यक्रमहरूमा भाग लिएको छु ।’ उनी थप्छन्,–म फुटबल रेफ्री मात्र होइन, सन् १९९८ मा चीनमा कर्लिङ प्रशिक्षण दिने विद्यार्थीहरूको पहिलो ब्याच मध्येको पनि एक हुँ । दुर्भाग्यवश , म यो आन्दोलनमा अडिग छैन । मेरो जीवनमा भएका विभिन्न अनुभवहरूले मलाई यस शीतकालीन ओलम्पिक मूर्तिकलाको लागि उच्च अपेक्षाहरू दिएको छ । मलाई आशा छ कि यो मेरो बरफ, हिउँ, खेलकुद र गृहनगरको प्लटहरूको सही अवतार हो ।’

१६०० बढी मूर्तिकारलाई जितेको ‘स्नो चाइल्ड’
शीतकालीन ओलम्पिकका मूर्तिकलाहरू संसारभरबाट माग गरिएको थियो । याङ लीउ सँग ३४ देशहरूमा मूर्तिकलाहरू निर्माण गर्ने बलियो पृष्ठभूमि भए पनि, नियमहरूको अगाडि, मैले अझै पनि संसारभरका हजारौं मानिसहरूको प्रतिस्पर्धाको सामना गर्नुपर्ने थियो ।
मुर्ति छनोटको पहिलो चरणमा निर्णायकहरूले मूर्तिकला सोच अवधारणको पाण्डुलिपि हेरे । यसले युवा मूर्तिकारहरू र ग्राफिक डिजाइनरहरूलाई पनि कम्प्युटर सफ्टवेयर अनुप्रयोगहरूमा उनीहरूको फाइदाहरू राम्रोसँग प्रदर्शन गर्न अनुमति दिन्छ, र तिनीहरूले उत्कृष्ट मूर्तिकला रेन्डरिङहरू बनाउन सक्छन् । ‘यस राउन्डमा जित्नको लागि, मलाई विश्वास छ कि मसँग बल छ, तर भाग्यलाई पनि धन्यवाद’ उनी भन्छन् ।

यस मूर्तिको सृष्टिको बारेमा एउटा रोचक कथा पनि छ । दश वर्षभन्दा अघि, जब मेरी छोरी सानै थिइन्, मैले उनलाई हिउँदमा स्नो म्यान बनाउन लिएर गएँ । उनले मलाई वसन्त र गर्मीसम्म स्नो म्यान राख्न सक्छु कि भनेर सोधे । म उनीसँग एक स्नो म्यान बनाउन सक्छु । उनी सँगै फूल र वर्षा हेर्न गइन् । बच्चाको लागि कस्तो निर्दोष र रोमान्टिक विचार । अवश्य पनि, मलाई थाहा छ कि स्नो चाइल्डले यो गर्न सक्दैन, तर हिउँको बच्चाले आज हिउँद ओलम्पिक पार्कमा बनाएको स्नो चाइल्डले मेरी छोरीको बाल्यकालको सपना पूरा गर्न सक्छ, जसले स्नो चाइल्डलाई वसन्तका फूलहरू, गर्मीको वर्षा र शरद ऋतुका पातहरू हेर्न दिन्छ । अन्तमा, मेरो स्नो चाइल्ड ले संसारभरबाट १६०० फिट भन्दा बढी प्रस्तावहरू जित्यो र अन्तमा निर्माण गरिएका २२ मूर्तिहरू मध्ये एक बन्यो । यो शीतकालीन ओलम्पिक पार्कमा बनाइएको पहिलो ओलम्पिक (थीमयुक्त) मूर्ति हो । यो मूर्ति पार्कको बीचमा रहेको म्याराथुन आधार शिविरमा अवस्थित छ । यो ठाउँलाई स्नो चाइल्ड स्क्वायर भनिन्छ ।

पूरा भएको मूर्ति पाँच मिटर अग्लो छ र सयौं स्टेनलेस स्टीलका पानाहरू पिटेर, फोर्जिङ र वेल्डिङ गरेर बनाइएको छ । हाल, मूर्तिकला इन्टरनेट सेलिब्रेटीहरूको लागि चेक(इन बिन्दु भएको छ । शीतकालीन ओलम्पिक पार्कमा आउने लगभग हरेक आगन्तुकले स्नो किडसँग फोटो खिच्नेछन् । छुट्टीको समयमा, स्नो चाइल्डले आफ्ना साना साथीहरूलाई स्वागत गर्नेछ, र बच्चाहरूले स्नो चाइल्डसँग मिलेर बाल्यकालको रमाइलो गर्नेछन् ।

मुर्ति बेचेर बाँच्ने चाहना छैन
आफ्नो पहिलो एकल प्रदर्शनी यस महिनाको अन्त्यमा लीउले हङकङमा गर्दैछन् । ‘मैले यसअघि मूर्तिहरू बेचेको छैन । मूर्ति बेचेर बाँच्नु मेरो चाहना होइन, म भौतिक जीवनको पछि लाग्ने व्यक्ति होइन, त्यसैले आम्दानी मेरो मुख्य चासो होइन,’ उनी भन्छन्,‘ निःसन्देह, तपाईंले के बेच्नुहुन्छ ? वस्तुहरू हो, तपाईंले व्यापारको नियमहरू मास्टर गर्न र बजारको माग पूरा गर्न आवश्यक छ । र म सार्वजनिक स्थानहरूमा मूर्तिहरू बनाउन रुचाउँछु ताकि सबैले तिनीहरूको प्रशंसा गर्न सकून्, धनी वा गरिब । म मुर्तिकला बनाएर विभिन्न देशहरूबाट भुक्तानी प्राप्त गर्न भाग्यशाली छु, र मलाई लाग्छ कि यो मूर्तिकारको श्रमको सम्मान पनि हो, यही रुपमा मात्र ग्रहण गरेको छु ।’
आफू मुर्तिकलाबाट पैसा कमाउने लालसाले भन्दा पनि सन्तुष्टिको जीवन बाँच्न लागेको लीउले बताए । ‘म चीनको राष्ट्रिय टिभी स्टेशनको निर्देशक थिएँ, त्यसबेला मेरो कार्यक्रममा करोडौं दर्शक थिए, जुन निकै राम्रो काम भन्न सकिन्छ,’ उनले थपे, ‘मैले त्यस्तो मूर्तिकार बन्न रोजें, जबरजस्ती होइन, आत्मसन्तोष र उच्च आवश्यकताका लागि यो जरुर थियो ।’ पछिल्लो केही वर्ष यता महामारीले मेरो पाइला रोक्यो, र हङकङमा यो प्रदर्शनीको जन्म भयो । उच्चतम मूल्यको मूर्तिकला लगभग २० हजार डलर छ, र ग्यालरी पक्ष संसारमा मेरो प्रभावमा धेरै विश्वस्त छ ।

संसारभर घुमेर मातृभूमिको मूर्ति बनाउने सपना
लीउ भन्छन्, ‘म चिनियाँ हुँ, तर विगत १० वर्षदेखि मलाई विश्वभरका सहरहरूमा ठूला–ठूला सार्वजनिक मूर्तिकलाहरू सिर्जना गर्न आमन्त्रित गरिएको छ, र मैले पाँचवटा महाद्वीपहरूमा, ३४ देशहरूमा ७६ वटा मूर्तिहरू निर्माण गरेको छु । तिनीहरू नाइल नदीको किनारमा बनेका छन्, र आल्प्समा, म्युनिख, मोन्ट्रियल जस्ता ठूला शहरहरू बाहेक, र आर्कटिक र मरुभूमिहरूमा पनि, त्यहाँ मेरा मूर्तिकलाहरू छन् । तर दुर्भाग्यवश, मेरो बेलायतमा कुनै मूर्ति छैन, मलाई थाहा छ कि बेलायतमा धेरै उत्कृष्ट मूर्तिकार र मूर्तिकलाहरू छन् । मलाई आशा छ कि मेरा मूर्तिकलाहरू इङ्गल्याण्डमा निर्माण गर्न सकिन्छ र ब्रिटिश मूर्तिकलाको इतिहासको हिस्सा बन्न सक्छ ’।

विश्वव्यापी महामारीका कारण लगभग दुई वर्षदेखि विश्वमा मूर्तिकलाहरू बनाउन नपाएको उनको गुनासो छ । तर यसले मलाई शीतकालीन ओलम्पिक मूर्तिकला ‘स्नो चाइल्ड’ को सिर्जनालाई गम्भीरतापूर्वक विचार गर्ने अवसर र समय मिलेकोमा लीउ खुसी व्यक्त गर्छन् ।
बहुमूल्य मुर्तिकला र महत्व

अहिले संसारमा धेरै द्वन्द्व र विचलनहरू छन् । संस्कृति र कला यो विकृति हटाउन एक राम्रो माध्यम हो । कलाको अनुहारमा, विभिन्न धर्म, संस्कृति, देश र कुलका मानिसहरू सबैको साझा भाषा छ । यो भाषा कलाको भाषा हो । र मूर्तिकला निर्माण शिविर सबै भन्दा राम्रो छ । सांस्कृतिक आदान प्रदानको उद्देश्यको अतिरिक्त, यसले शहरको लागि धेरै बहुमूल्य मूर्तिकलाहरू पनि छोडेको छ, र तिनीहरू भविष्यका पुस्ताहरूका लागि सयौं वर्षको लागि यस ठाउँमा छोडिएका छन् । यो अथाह धन सम्पति हो ।

१० वर्ष लीउले मुर्तिकलाको विकास गर्ने उद्धेश्यले अन्तर्राष्ट्रिय मूर्तिकला निर्माण शिविर सहकार्यको थालनी गरे । यस अभियानमा विश्वका मूर्तिकारहरू एकजुट हुने आशा गरिएको लीउ बताउछन् । मूर्तिकला आफैं सिर्जना गर्ने प्रक्रिया हो, तर केही प्रसिद्ध मूर्तिकारहरूले उद्योगको लागि थप अवसरहरूको लागि प्रयास गर्नुपर्ने आवश्यकता उनी औल्याउँछन् ।

लीउले यसका केही मापदण्डहरू स्थापित गर्ने प्रयास समेत गरेका छन् । मानिसहरूलाई मूर्तिकलाको कदर गर्ने तरिका, जसरी तपाईंले खेलका नियमहरू बुझ्नुभयो भने मात्र खेलको प्रशंसा गर्न सक्नुहुन्छ । त्यसरी नै मुर्तिकलाको महत्वका बारेमा बुझाउन जरुरी रहेको उनको भनाई छ । यस अभियानमा विश्वभर ११० मूर्तिकला संघ संस्थाहरू सम्बद्ध रहे पनि अझै पर्याप्त नभएको उनको ठम्याई छ । ‘हामी आशा गर्छौं कि यहाँ अन्तर्राष्ट्रिय मास्टरहरूको लागि मूर्तिकला शिविर मात्र नभई घरेलु मूर्तिकला शिविर र युवा मूर्तिकला शिविरहरू पनि हुनेछन्’, उनले भने, ‘सहरमा मात्रै होइन ग्रामीण क्षेत्रमा पनि । सन् २०२२ मा नेपालमा भएको मूर्तिकला शिविर एउटा राम्रो उदाहरण हो ।’